Bij het Kenniscafé over arbeid bij de nieuwe bibliotheek in Almere
op 26 februari waren drie professionals uitgenodigd met een andere kijk op
arbeid. Marcel van der Linden is hoogleraar geschiedenis van sociale bewegingen
bij de UvA. Hij is gespecialiseerd in de geschiedenis van arbeid. Harm van
Lieshout is lector Flexicurity bij Kenniscentrum Arbeid (KCA) van de
Hanzehogeschool Groningen en richt zich op flexibiliteit en zekerheid. Reijer
Pille is directievoorzitter bij Falke & Verbaan en focust op arbeid en zorg.
Precariteit
“Aan het begin van onze jaartelling bestond er al een arbeidsmarkt, met mensen die langs de weg wachtten op een werkgever”, zegt Van der Linden. Precario - tot smeken te geven - was de norm voor mensen die niet zelf bezit hadden. “Langzaam veranderde dat en zijn we gewend geraakt aan vaste arbeid. Nu wordt dat weer afgebouwd, wat leidt tot precariseren: stelselmatig verlies van werkzekerheid. Bovendien is er een verschuiving van zware fysieke arbeid naar mentale werkzaamheden.” Is de mentale belasting groter door precariteit? “Ja, vooral oudere werknemers hebben daar last van. We hebben veel perverse prikkels bedacht voor de arbeidsmarkt, waardoor mensen al na hun 50ste worden afgeschreven. De paradox dat mensen na hun pensionering weer populair worden door vrijwilligerswerk moet anders.”
“Aan het begin van onze jaartelling bestond er al een arbeidsmarkt, met mensen die langs de weg wachtten op een werkgever”, zegt Van der Linden. Precario - tot smeken te geven - was de norm voor mensen die niet zelf bezit hadden. “Langzaam veranderde dat en zijn we gewend geraakt aan vaste arbeid. Nu wordt dat weer afgebouwd, wat leidt tot precariseren: stelselmatig verlies van werkzekerheid. Bovendien is er een verschuiving van zware fysieke arbeid naar mentale werkzaamheden.” Is de mentale belasting groter door precariteit? “Ja, vooral oudere werknemers hebben daar last van. We hebben veel perverse prikkels bedacht voor de arbeidsmarkt, waardoor mensen al na hun 50ste worden afgeschreven. De paradox dat mensen na hun pensionering weer populair worden door vrijwilligerswerk moet anders.”
Flexibilisering
Flexibilisering is al gaande sinds het Akkoord van Wassenaar in de jaren ’80, aldus Van Lieshout. “Omdat we tegen de grenzen van de groei aanliepen, zijn we lonen gaan matigen en gaan flexibiliseren. De vraag is: hoe komen we nu van verzorgings- naar participatiestaat? Het inkomen niet langer centraal stellen, iets minder rechten voor vaste contracten en iets meer voor flexwerkers.” Enter ‘flexicurity’: flexibiliteit en zekerheid voor alle vormen van arbeid, van vast contract tot zzp. Volgens Van Lieshout is dat zowel een behoefte van werknemers als van werkgevers: “Die willen niet iedere dag opnieuw op de markt kijken wie er voor hen kan komen werken.” Pille: “Efficiency heeft zijn prijs. De overheid is doorgeslagen in de marktwerking. Er is veel angst voor baanverlies, wat weer tot veel werkstress leidt.”
Flexibilisering is al gaande sinds het Akkoord van Wassenaar in de jaren ’80, aldus Van Lieshout. “Omdat we tegen de grenzen van de groei aanliepen, zijn we lonen gaan matigen en gaan flexibiliseren. De vraag is: hoe komen we nu van verzorgings- naar participatiestaat? Het inkomen niet langer centraal stellen, iets minder rechten voor vaste contracten en iets meer voor flexwerkers.” Enter ‘flexicurity’: flexibiliteit en zekerheid voor alle vormen van arbeid, van vast contract tot zzp. Volgens Van Lieshout is dat zowel een behoefte van werknemers als van werkgevers: “Die willen niet iedere dag opnieuw op de markt kijken wie er voor hen kan komen werken.” Pille: “Efficiency heeft zijn prijs. De overheid is doorgeslagen in de marktwerking. Er is veel angst voor baanverlies, wat weer tot veel werkstress leidt.”
Sociale zekerheid
Volgens Pille heeft onze regering de neiging ‘hapsnap’ wetten te maken, maar kunnen we sommige problemen niet oplossen zonder een fundamentele discussie over het totale systeem. Zo klaagt het MKB dat ze teveel financiële risico’s loopt door de nieuwe regels en wetten. “Ze worden activistischer. Het gepolder zit in een impasse. Als de samenleving verandert, moet je je afvragen of je draagvlak nog wel voldoende is. De zzp’ers willen ook meedoen. Denk aan het Broodfonds in plaats van een dure sociale verzekering.”
In de jaren ’90 werden Nederland en Denemarken nog als gidsland beschouwd op het gebied van arbeid en sociale zekerheid, weet Van Lieshout. “Hun model is niet verslechterd, maar het staat wel onder druk, onder meer door de verrechtsing van de samenleving.” Pille: “Op het gebied van arbeidsongeschiktheid krijg je in Denemarken een hogere vergoeding, maar veel minder ontslagbescherming. Werknemers en werkgevers waren het wel met elkaar eens. Ook daar is een grote discussie over de betaalbaarheid en effectiviteit van het systeem. Zij investeren veel in terugkeer naar de arbeidsmarkt, ook via de gemeente, net als bij ons.”
Volgens Pille heeft onze regering de neiging ‘hapsnap’ wetten te maken, maar kunnen we sommige problemen niet oplossen zonder een fundamentele discussie over het totale systeem. Zo klaagt het MKB dat ze teveel financiële risico’s loopt door de nieuwe regels en wetten. “Ze worden activistischer. Het gepolder zit in een impasse. Als de samenleving verandert, moet je je afvragen of je draagvlak nog wel voldoende is. De zzp’ers willen ook meedoen. Denk aan het Broodfonds in plaats van een dure sociale verzekering.”
In de jaren ’90 werden Nederland en Denemarken nog als gidsland beschouwd op het gebied van arbeid en sociale zekerheid, weet Van Lieshout. “Hun model is niet verslechterd, maar het staat wel onder druk, onder meer door de verrechtsing van de samenleving.” Pille: “Op het gebied van arbeidsongeschiktheid krijg je in Denemarken een hogere vergoeding, maar veel minder ontslagbescherming. Werknemers en werkgevers waren het wel met elkaar eens. Ook daar is een grote discussie over de betaalbaarheid en effectiviteit van het systeem. Zij investeren veel in terugkeer naar de arbeidsmarkt, ook via de gemeente, net als bij ons.”
Arbeidsproductiviteit
Welke oplossingen zoeken we? Werk, inkomen of tevredenheid voor iedereen? Van Lieshout: “De overheid heeft het idee opgegeven dat je iedereen tevreden kunt stellen, al streven we wel 100% arbeidsparticipatie na. Het ziet er niet naar uit dat we dat gaan halen.” Van der Linden: “Er zijn wereldwijd veel meer mensen beschikbaar op de arbeidsmarkt, die met elkaar concurreren. Door mensen precair te maken, verliezen ze het vermogen om zich sterk te maken. De arbeidsproductiviteit is op wereldschaal zo gestegen, dat er niet voor iedereen een fulltime baan (meer) is. Misschien moeten we toe naar arbeidstijdverkorting.” Van Lieshout: “Er is wel werk, maar er is gebrek aan betaalde banen. Het is een betalingsprobleem.”
Welke oplossingen zoeken we? Werk, inkomen of tevredenheid voor iedereen? Van Lieshout: “De overheid heeft het idee opgegeven dat je iedereen tevreden kunt stellen, al streven we wel 100% arbeidsparticipatie na. Het ziet er niet naar uit dat we dat gaan halen.” Van der Linden: “Er zijn wereldwijd veel meer mensen beschikbaar op de arbeidsmarkt, die met elkaar concurreren. Door mensen precair te maken, verliezen ze het vermogen om zich sterk te maken. De arbeidsproductiviteit is op wereldschaal zo gestegen, dat er niet voor iedereen een fulltime baan (meer) is. Misschien moeten we toe naar arbeidstijdverkorting.” Van Lieshout: “Er is wel werk, maar er is gebrek aan betaalde banen. Het is een betalingsprobleem.”
Volgens bezoeker Joost van
den Donk zijn we toe aan de volgende uitvinding na geld, arbeid en
rechtszekerheid, na communisme, socialisme en kapitalisme. “Het gaat om
voedselzekerheid, samenwerken, samen overleven. Het gaat niet om produceren,
maar om consumeren. Er zijn drie soorten arbeid: dwangarbeid, vrijwilligerswerk
en contractuele arbeid. Hoe komen we tot productie en hoe zorgen we ervoor dat
het genoeg blijft?”
Robotisering
Gaan we de trots van ‘ergens bij horen’ niet verliezen? “Uit onderzoek blijkt dat bijvoorbeeld schoonmakers weinig beroepstrots hebben”, zegt Van der Linden. Daarom is hij “heel erg voor robotisering”: “Machines kunnen het vervelende en saaie werk overnemen, zodat mensen in bijvoorbeeld de zorg aan de slag kunnen.” Pille: “De robotisering gaat de komende decennia heel veel impact krijgen. Maar mensen willen ook aandacht. En mensen die werken, zijn veel gezonder dan mensen die niet werken.” Van der Linden: “In bepaalde sectoren kunnen dingen sneller en effectiever door robot. Alle dingen waarbij dat niet kan, worden duurder. De bedoeling is dat je meer tijd en geld overhoudt voor menselijk contact.”
Gaan we de trots van ‘ergens bij horen’ niet verliezen? “Uit onderzoek blijkt dat bijvoorbeeld schoonmakers weinig beroepstrots hebben”, zegt Van der Linden. Daarom is hij “heel erg voor robotisering”: “Machines kunnen het vervelende en saaie werk overnemen, zodat mensen in bijvoorbeeld de zorg aan de slag kunnen.” Pille: “De robotisering gaat de komende decennia heel veel impact krijgen. Maar mensen willen ook aandacht. En mensen die werken, zijn veel gezonder dan mensen die niet werken.” Van der Linden: “In bepaalde sectoren kunnen dingen sneller en effectiever door robot. Alle dingen waarbij dat niet kan, worden duurder. De bedoeling is dat je meer tijd en geld overhoudt voor menselijk contact.”
Werkgarantie
Van Lieshout: “Een beroep impliceert dat er een loopbaan mogelijk is. Dat geldt niet voor bijvoorbeeld de schoonmaak. Ons systeem is verbazend succesvol geweest, maar nu werkt dat niet meer. De definitie van arbeid is ook veranderd. De overheid kan anticyclisch werk creëren in tijden van recessie, maar dat doen we nu niet meer. Essentieel werk laten terugkomen als verplicht vrijwilligerswerk is niet de oplossing.” Volgens hem vergeten we de groep van kleine ondernemers: “Die heeft weinig om op terug te vallen, maar is onmisbaar voor onze economie. Zij moeten straks gaan betalen voor ziektewet en ontslagbescherming, dat is antiflexibel en strijdig met ons streven: waarom belasten we arbeid als we willen dat mensen meer participeren? Waarom geen werkgarantie in plaats van inkomenszekerheid?” De professionals noemen pilots als werknemerscoöperaties, het buurtzorgmodel, opleidingsverzekeringen
Van Lieshout: “Een beroep impliceert dat er een loopbaan mogelijk is. Dat geldt niet voor bijvoorbeeld de schoonmaak. Ons systeem is verbazend succesvol geweest, maar nu werkt dat niet meer. De definitie van arbeid is ook veranderd. De overheid kan anticyclisch werk creëren in tijden van recessie, maar dat doen we nu niet meer. Essentieel werk laten terugkomen als verplicht vrijwilligerswerk is niet de oplossing.” Volgens hem vergeten we de groep van kleine ondernemers: “Die heeft weinig om op terug te vallen, maar is onmisbaar voor onze economie. Zij moeten straks gaan betalen voor ziektewet en ontslagbescherming, dat is antiflexibel en strijdig met ons streven: waarom belasten we arbeid als we willen dat mensen meer participeren? Waarom geen werkgarantie in plaats van inkomenszekerheid?” De professionals noemen pilots als werknemerscoöperaties, het buurtzorgmodel, opleidingsverzekeringen
Wanneer adelt arbeid? Volgens
Van der Linden komt de slogan ‘Arbeid adelt’ uit de 19de eeuw. “Hooggeschoolde
arbeiders beschouwden zichzelf als adel; zij hadden vaktrots. Hanna Arend had
het over het scheppende als trots. We hebben sterke sociale voorwaarden aan
arbeidstrots gesteld.” Van Lieshout: “Vroeger was je zzp’er bij gebrek aan
beter. Nu gaat dat steeds meer vanuit een luxepositie. De norm is echter nog
steeds loonarbeid. Het bedrijf is een bewezen effectieve organisatievorm die
nog steeds werkt. Het grootste probleem is dat we niet weten wat de
groeiberoepen van de toekomst zijn. We moeten zoeken naar creatievere manieren
om beleid te maken en flexibeler op te leiden.” Pille: “Werken is voor heel
veel mensen belangrijk. Voor zingeving, gezondheid, bevlogenheid. Mensen willen
productief zijn.”
Bernadet
Timmer
Geen opmerkingen:
Een reactie posten