Serious Ambtenaar onderzoekt Right to Challenge

Right to Challenge van de gemeente Leeuwarden was een van de 151 opdrachten van Serious Ambtenaar voor het goede doel van Serious Request: Hands off our girls, tegen geweld tegen vrouwen. 1.100 collega’s deden mee en haalden met hun opdrachten 755,555,50 euro op. Kunnen inwonersinitiatieven op dezelfde belangstelling rekenen?

Op 20 en 27 maart trein ik naar het noorden voor mijn bijdrage in tijd en kennis aan Serious Ambtenaar. Samen werken aan een vraagstuk dat niet alleen in Leeuwarden, maar in alle gemeenten speelt: hoe kan de gemeente burgerinitiatieven stimuleren en waar nodig verder helpen? Mensen geven steeds vaker zelf vorm aan hun fysieke en sociale leefomgeving. Die ruimte krijgen ze ook in landelijke wetgeving, gemeentelijke regelgeving en middelen, zoals wijkbudgetten. Maar bij 'eigen regie' en 'eigenaarschap' hoort ook meer verantwoordelijkheid.

Right to Challenge, het uit Engeland afkomstige 'recht tot uitdaging', past daarbij. Buurtgebonden (sociale) ondernemers en bewonersgestuurde initiatieven krijgen het recht om lokale voorzieningen en taken van de gemeente over te nemen of te coproduceren, als zij denken dat zij het beter kunnen. Zij mogen dus ook meedoen aan maatschappelijke aanbestedingen van de overheid.

Bestuurlijk kader
De Tweede Kamer neemt deze mogelijkheid serieus en heeft een amendement toegevoegd aan de Wmo, waarin dit recht een Algemene maatregel van bestuur kan worden als gemeenten hier zelf geen invulling aan geven. Het Landelijk Samenwerkingsverband Actieve Bewoners (LSA) ziet Right to Challenge als één van de buurtrechten waarmee burgers meer zeggenschap over hun directe leefomgeving krijgen. Het verplicht gemeenten om, onder bepaalde voorwaarden, burgers die dat willen de kans te geven een publieke dienst over te nemen. Zij kunnen immers beter inspelen op lokale behoeften en creëren zo ook meer banen in hun eigen buurt.

Utrecht past het al toe, Amsterdam en Rotterdam onderzoeken de mogelijkheden. Het college van Leeuwarden ziet kansen voor Right to Challenge bij de uitvoering van de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo). In het Alliantieakkoord staat de visie: als je vooraf gaat investeren, voorkomt dat individuele, dure (Wmo) voorzieningen. De raad heeft een motie aangenomen om te onderzoeken hoe Right to Challenge vorm kan krijgen op het gebied van welzijn en zorg. Het bestuur staat wel open voor dit idee, maar is ook bang voor puinruimen. Daarom komen opdrachtgevers wethouder Harry van der Molen en CDA-raadslid Gea Dames de resultaten van onze werkgroep persoonlijk halen.

Publieke taken
Right to Challenge past prima in de kanteling die we nu op allerlei gebieden doormaken. Het roept dezelfde vragen op: hoe verhoudt dit werk zich tot betaald werk? Hoe borgen we de kwaliteit en continuïteit? Hoe beoordelen we de maatschappelijke meerwaarde? Interne uitdagingen zijn er ook genoeg: hoe koppelen we de expertise van de ambtenaren aan de expertise van de bewoners? En hoe zorgen we ervoor dat de gemeente meer loslaat?

Gemeentelijke taken genoeg, maar welke lenen zich hiervoor? Bij maatschappelijk aanbesteden gaat het om overdracht van publieke taken, waarvoor de gemeente budget beschikbaar stelt en de eindverantwoordelijkheid houdt. Maar niet elk bewonersinitiatief doet een beroep op Right to Challenge of maatschappelijke aanbesteding. Onderlinge hulp en zorg in buurten en wijken (door coöperaties) is nu nog aanvullend op de zorg die de gemeente organiseert. Denk aan: dagbesteding voor ouderen in buurthuizen, extra zorg aan voormalige AWBZ-cliënten, vervoer, centrale ‘was en strijk’ en mantelzorgondersteuning. Maar ook andere initiatieven in het sociale domein zijn mogelijk, zoals speeltuinen en buurthuizen in zelfbeheer, aanleg en onderhoud van openbaar groen, reparatiewerkplaatsen en sociaal makelaarschap.

Beoordeling initiatieven
Samen met Martine Diephuis, Remco Liefers, Jurjen van der Weg en Simeon Bruinsma (gemeente Leeuwarden), Tineke de Nooij (gemeente Kampen), Gilbert Sewnandan en Josee Jansen (gemeente Groningen), Johan Berendsen (gemeente Oss), Saskia de Werdt (gemeente Almere), Esther Kooistra (Spir-it ICT voor de Rechtspraak) en Ruben Bakema (procesbegeleider, gemeente Hollands Kroon) buig ik me over één vraag: waar moeten we ‘challenges’ op beoordelen, zodat er veel ruimte is voor creatieve oplossingen en we tegelijk gemeenschapsgeld op een verantwoorde manier kunnen uitgeven?

Het doel van de gemeente is het faciliteren van samenwerking en ruimte geven aan initiatieven op eigen kracht in het sociale domein. Ze wil de leefbaarheid, zelfredzaamheid en het maatschappelijk rendement vergroten door initiatiefnemers uit de wijken een bestendig initiatief te laten nemen, dat transparant, duurzaam en kopieerbaar is in inhoud en vorm. Lokaal maatwerk dus, dat als globaal idee wel is te exporteren. Daar kun je nu al mee beginnen door ‘quick wins’ te prioriteren. Daarnaast kun je, in plaats van één keer per jaar, bij maatschappelijke aanbestedingen elke twee maanden een tender uitschrijven voor nieuwe initiatieven. Inwoners met een concreet plan kunnen het pitchen op locatie, samen aanvullen en binnen een maand starten. Gun voor de rest jezelf als stad om mee te groeien in fasen.

Budget en BurgerKeurmerk
De brainstorms resulteren in 632 post-it’s. Nu moeten we kiezen. Lef, Eigen kracht en BurgerKeurmerk krijgen de meest aandacht. Die werken we uit.
Eigen kracht = de wijk. De wijk moet het willen en erachter staan. Ons voorstel is dat de gemeente een aanjaagbudget levert; indieners en aanbieders krijgen 0,5% van het budget van het Sociaal Domein, in 2016 wordt dat 1% of meer. Lef = regelvrije zones. De gemeente moet risico’s nemen en initiatieven de kans geven te ‘oefenen’ in pilotwijken. Is dit succesvol, dan kan het als apart kavel door en is het voor een aanbesteding makkelijker in te passen.

Ons toetsinstrument is een ‘BurgerKeurmerk’. Inwoners beoordelen zelf de burgerinitiatieven op hun nut en kwaliteit. Dat kan vooraf: is er voldoende draagvlak en zijn er genoeg mensen die zich hiervoor willen inzetten? Dat kan tussentijds: voldoet het initiatief nog aan de wensen, kunnen ze het zonder de gemeente? En dat kan achteraf: wat is er nodig (geld, tijd of kennis) om het initiatief structureel verder te helpen?

Resultaat: volgend jaar wil de gemeente Leeuwarden 1 miljoen euro ter beschikking stellen aan Right-to-Challenge-initiatieven. Op 7 april is dit idee besproken tijdens een congres van het ministerie van VWS, VNG en gemeenten in Nieuwegein. Het Rijk kijkt nu of het BurgerKeurmerk landelijk navolging kan krijgen. Wie volgt?

Bernadet Timmer 

Meer weten over Right to Challenge? Kijk dan op: www.righttochallenge.nl/agenda of http://mycommunityrights.org.uk/community-right-to-challenge/