“Keep buggering on”

Nepnieuws en desinformatie ondermijnen het vertrouwen in de overheid. Niets is waar en alles is mogelijk. Wat kan communicatie doen? “Ga het tegen met een duidelijk, eenduidig verhaal, ondersteund door betrouwbare partners. Geef de samenleving vertrouwen met een (inter)nationaal samenwerkingsverband en een verbindend doel.”

In het Spant in Bussum was op 1 november 2018 de Galjaarddag 2018 van Logeion, de landelijke beroepsorganisatie voor communicatieprofessionals. Alex Aiken, ‘Executive Director Government Communications, is de eerste gastspreker. Als hoofd van de communicatiedienst van de Engelse Rijksoverheid bouwt ook hij aan vertrouwen in de overheid. “Goede communicatie gaat altijd over de ‘community’. Maar het zou (ook) moeten gaan over bondigheid en interactie. Goede planning, leren van je fouten, teamwerk en een snelle respons; dat past bij een beeldgedreven maatschappij. De overheid heeft in de geschiedenis vaak gezegd dat ze wel zonder communicatie kan. Daar is ze even vaak weer van teruggekomen.”

Waarde
Communicatieprofessionals slagen er echter niet altijd in hun waarde te bewijzen. “We hebben een evaluatiekader waarmee we onze waarde kunnen bepalen. Het doel van communicatie is gedrag veranderen ten goede van het maatschappelijk belang.” Daarbij draait het om de ‘goed vertelde waarheid’ en een ‘kracht voor het goede’.
Dat kunnen we gebruiken in onze strategische communicatie: het begrijpen van en in contact komen met doelgroepen om een doel te creëren en te versterken en dan de gewenste condities vast te houden voor het succes van de organisatie, met het gecoördineerde gebruik van bronnen, berichten en producten, weergegeven in een korte, krachtige kernboodschap en een tijdschema.

“In de schoenen van je publiek staan is een onderschat deel van communicatie. Het is net een eerste afspraakje: je gaat niet meteen over tot actie, maar je vraagt eerst wat hij of zij belangrijk en leuk vindt en wil of kan doen. En je luistert. De toekomst van overheidscommunicatie is het verbeteren van het tweerichtingsverkeer in communicatie en de bekwaamheid om snel en adequaat te reageren op social media.”

Reputatie
Overheidscommunicatie wordt in Engeland door 70% van de inwoners als voldoende/goed gezien. 66% vindt het ‘bruikbaar, maar nogal irritant’. Maar als je kijkt naar de reputatie van de (Engelse) overheid, dan heeft maar 59% vertrouwen in ambtenaren. En dan ook nog eens veel meer vertrouwen in hulpdiensten dan in politici. Minder dan de helft heeft vertrouwen in de overheid bij complexe kwesties. Aiken: “Reputatie is: persoon (zou ik deze figuur vertrouwen) plus deskundigheid (doet hij zijn werk op een redelijk goede manier) plus verbondenheid (twee oren, één mond: luister je twee keer zoveel als je spreekt?). De boodschapper is veel belangrijker dan de boodschap. Praat over de dingen die ons verbinden en dan pas over dingen waar we nog vragen over hebben. Baseer je diensten op wat mensen willen dat we doen.”

Data
Volgens Aiken hebben we diverse data om ons beleid daarop aan te kunnen passen. “De hoeveelheid en impact van de getallen helpt als we vergaderen met bestuurders. Communicatieprofessionals moeten meer cijfers gebruiken in de directiekamer als ze gehoord willen worden. Daar zitten ze niet te wachten op het creatieve, wollige type.” De belangrijkste factoren voor reputatie noemt hij: leiderschap (doelen), uitvoering, burgerschap (eerlijkheid), governance (transparantie), werkplek (aanbod), product (standaard) en innovatie.
“Mijn grootste uitdaging is alles wat we leren te integreren, de kwaliteit hoog te houden en te proberen ideeën in de hoofden van het publiek te krijgen via het scherm.”

We hebben veel data die we kunnen gebruiken om ons belang te vergroten. Het team van Aiken heeft de elementen van communicatiewetenschap in een periodiek systeem gezet (net als bij scheikunde). Daarin staan onder meer strategie, uitvoering, onderzoek, competenties, trends, waarden, doelen en campagne voeren. “Al onze activiteiten zijn opgezet als campagne. Dit jaar hebben we vanuit de Rijksoverheid in Engeland 143 overheidscampagnes gevoerd, van ‘Mix alcohol niet met zout water’ (over zwemmen onder invloed), tot een informatiecampagne over de Brexit. De meetlat die we daarvoor gebruiken bestaat uit: doelen, publieksinzicht, strategie, implementatie en evaluatie.”  

Brexit
Vanuit de communicatiedienst leidde Aiken de campagne om in de EU te blijven, nu leidt hij de campagne om eruit te gaan. “Het doel wordt vastgesteld door het kabinet. We hebben campagne gevoerd om zo’n 2,5 miljoen jonge mensen te helpen een keuze te maken voor het referendum. De feitelijke informatie om te blijven vond geen weerklank in de samenleving. We zagen de Brexit niet aankomen. Alle polls wezen uit dat mensen in hun eigen economische belang zouden kiezen. Het volk heeft gesproken.” Hoe ga je daar als communicatieprofessional mee om? “Churchill zei: “Keep buggering on”. Focus op de volgende stap. We hebben veerkracht nodig om door te gaan.” Op mijn vraag wat hij vond van het referendum antwoordde hij kort maar krachtig: “Don’t bloody hold them!”.

Bernadet Timmer

De mensheid versus de Nederlandse staat

Almere wil in 2022 energieneutraal zijn. Wat als ze dat niet haalt? Vandaag een verhaal over het recht op een schoon milieu. Met 900 mede-eisers behaalde Urgenda op 24 juni 2015 een overwinning op de Nederlandse staat met de Klimaatzaak: 25% CO2 reduceren in 2020, ten opzichte van 1990. Nu gaat de staat in beroep; wat doet directeur Urgenda Marjan Minnesma? Tijdens het Festival der Vooruitgang van De Correspondent in Felix Meritis sprak zij over nut en noodzaak.

Minnesma begint met de urgentie. “We lopen gevaar, de overheid moet haar burgers beschermen tegen de gevaren van klimaatverandering. We kunnen eigenlijk niet meer dan 1,5 ºC structurele temperatuurstijging accepteren, maar 2 ºC wordt als norm gehanteerd. Ook als we nu onmiddellijk met de CO2-uitstoot stoppen, duurt het nog zeker honderd jaar voor er een daling voelbaar is. Hoe langer we wachten, hoe langer het duurt. Als we zo doorgaan, kost het ons volgens het Stern-rapport meer dan 20% van het wereld-BNP. Ook de Rekenkamer heeft de gevolgen berekend; het kost ons ongeveer 1 miljard per jaar voor dijkenbouw en –versterking vanaf 2020. Terwijl we het moeten hebben over het dichtdraaien van de kraan.”

De oprichter van het Potsdam Institute for Climate Impact Research, Snellnhuber, zei: “Het verschil tussen 2 en 4 ºC opwarming is human civilisation”. Minnesma: “Van die 2 ºC zitten we gemiddeld al op 0,9. We hebben nu al een drie keer zo zware regenval, extreme stormen en droogte. 50% van de CO2 wordt opgenomen door de oceanen, die daardoor verzuren. Dit heeft grote effecten op het leven in de zee. Op een gegeven moment gaan we door grenzen heen die we niet meer terug kunnen draaien.”

“Je merkt maar weinig politieke urgentie”
Deze ecologische kanteling vertaalt zich ook in sociaal-maatschappelijke en economische veranderingen: “Er zal schaarste optreden van bepaalde producten, zoals koffie en cacao. Op waterschaarste volgt voedselschaarste en oorlog. Je krijgt steeds meer onrust door mensen die niet meer in hun eigen bestaan kunnen voorzien en wegtrekken. De chaos in de wereld bereikt ons ook. De gevolgen zie je nu al ontstaan op een aantal plekken, en toch merk je maar weinig politieke urgentie. Ik vind dat de media en de politici te terughoudend zijn.”

Adaptive optimism
Minnesma meent dat we leiden aan ‘adaptive optimism’: we denken dat we altijd wel een oplossing vinden. “Ik denk ook dat we heel veel kunnen doen, maar de essentie is snelheid. Het moet in twintig jaar. Dat komt niet alleen van de techniek; iedereen moet zijn schouders eronder zetten. Wat kunnen we doen met z’n allen? Het kan als je het wilt: we hebben het geld, de kennis en het personeel.” Ze schat in dat we hiervoor 1,5% van het BNP moeten investeren, “met z’n allen, niet alleen de overheid”.

Wat kunnen we doen om in 2020 die 25% te halen? “Er zijn ontzettend veel mogelijkheden die nu nog niet besproken zijn. Bijvoorbeeld door mest meteen om te zetten in biogas, de kolencentrales te sluiten en duurzame bronnen beter te benutten. Tweederde tot viervijfde van de fossiele brandstoffen moet in de grond blijven zitten als we onder de 2 ºC klimaatstijging willen blijven.” Ze ziet ook kansen in de beleggingswereld: “Langzaam trekken steeds meer bedrijven zich terug uit de fossiele brandstoffen. De bal begint te rollen.”

Onrechtmatige daad
Power to the people? “Je kunt niet binnen twintig jaar om als de overheid niet meewerkt. We zijn eerst met een dialoog begonnen, maar de Nederlandse staat wilde niet vooroplopen. We hebben met 900 mensen de rechtszaak gevoerd, voor ons en voor de volgende generatie. Iedereen zei: ‘dat gaan ze nooit winnen’. Maar dit is gewoon civiel recht. Het is een onrechtmatige daad: niet handelen levert gevaarzetting op. 195 landen en de wetenschap zijn het hierover eens. Dat geldt voor geen enkel ander dossier. Er is grote kans op deze gevaarzetting, nog deze eeuw. De staat heeft een zorgplicht, maar het is een open norm. In dit geval heeft de staat zelf geaccepteerd dat 25 tot 40% CO2-reductie in 2020 nodig is. Zolang de rechtszaak voortduurt, moet de staat werken aan die 25%. Dus wij gaan die rechtszaak héél lang maken… Waarom ik dit doe? Ik weet dat het moet, en ik weet dat het kan.”

Omdat er meer nodig is dan tweetjes en likes, gaat Minnesma met medestanders van 1 tot en met 29 november naar Parijs lopen, waar de Klimaattop wordt gehouden (zie www.TheClimateMiles.nl). Meelopen mag.

Bernadet Timmer

De overheid als ‘tussenheid’

De overheid als ‘tussenheid’

Anders Werken is ‘hot’. In Almere zijn we er in elk geval druk mee bezig. Maar hoe denken anderen daarover? Enter Jurgen Hoogendoorn. Hij noemt zichzelf een ‘hackende guerrilla-ambtenaar’ en is adviseur van het Ontwikkelingsbedrijf Gemeente Amsterdam. Daarnaast maakt hij deel uit van het netwerk ‘Nederland wordt Anders’, het kennisplatform Tussentijd in Ontwikkeling en de organisatie van De Nieuwe Wibaut, een op gemeenteambtenaren gerichte praktijkleergang voor de omslag naar vraaggericht, ondernemend en in partnership werken.
Over één ding is hij al meteen heel duidelijk: “De Nieuwe Wibaut is geen wasstraat voor Anders Werken. Er wordt al te veel gepraat over loslaten. Wij weten het ook niet, dus zijn we dingen uit gaan proberen. Het is een expeditie, waarbij we bureaucraten proberen te verleiden in plaats van als overheid als ‘tussenheid’ te gaan werken. Dus: niet opleggen, maar meewerken. Jij bent de professional: welke bijdrage kun jij leveren vanuit jouw expertise?”

Spontane feestjes
Als goed voorbeeld noemt hij het Haarlemmerplein in Amsterdam. De gemeente maakte de plannen, renoveerde het plein en plaatste een fonteintje, telkens voorafgegaan door juridische bezwaarprocedures. Na dertig jaar strijd met bewoners en ondernemers is het plein eigenlijk van niemand. Hoe kun je het van de mensen maken? “We hebben het plein ‘ontmaagd’ door kleine initiatieven te nemen, door een rijkelijk gedekte picknicktafel neer te zetten, harten op de stenen te krijten, bewoners en ondernemers uit te nodigen voor een samenkomst met eten, drinken, muziek en dans. Door het leggen van die contacten gaat het nu goed en ontstaan er spontaan feestjes, terwijl er fysiek nauwelijks iets veranderd is aan het plein. Door dat soort interventies leg je het plein weer open, maak je het interessant.”

Permanent beter
Jurgen zegt dat hij onder de indruk is van het Arnhemplein in Almere. “Ik voelde dat het plein van de mensen was. Willen mensen meer, dan gaan ze het zelf ook regelen.” Hij vergelijkt het met Denemarken; een ‘hightrust society’, waar mensen elkaar vertrouwen, heel erg op zichzelf zijn, maar weten dat ze elkaar nodig hebben. “Het geeft niet dat het niet af is, anders kun je er niets meer aan toevoegen. Dat is niet het beeld dat landelijke professionals hebben van Almere, maar hier gebeurt het dus wel. Vroeger had je een probleem en schreef je een beleidsnota. Nu werkt dat niet meer. Je werkt niet meer aan complete oplossingen, maar aan ‘permanent beter’, een concept dat verder ingevuld kan worden.”

Niet alle dingen kunnen ‘bottom up’ gebeuren. Het bouwen en beheren van dijken moet bijvoorbeeld wel in orde zijn, anders heeft iedereen er last van. Jurgen: “De gemeente is niets anders dan een opgeschaald bottom up-initiatief.” Zijn criterium is: als initiatieven bijdragen aan het grote geheel, wil ik wel helpen. “Ik doe dat door de dialoog aan te gaan.”

Reorganisatieporno
Hij ziet een wijk als een voortdurend bewegende zwerm. Want wat er aan initiatieven is, is nooit door een groep te claimen. Wat hem betreft worden veel goede ideeën jammer genoeg verspild in prijsvragen; je zou alle inzendingen moeten benutten.
“Tot 2008 gingen we uit van groei en geld verdienen. Toen waren we ‘efficiënt’ georganiseerd, als een leger. Nu bedrijven we ‘reorganisatieporno’. Maar wat is de marktprijs van een school? Waarom niet samen de economische trap op en af? Dus samen de lusten én de lasten?”

Zijn conclusie: “Volgens mij moeten we elkaar opzoeken voor de best practices én voor de fouten. Jullie zijn welkom om overal te komen kijken. Ik denk niet dat er behoefte is aan beleid. Kom gewoon in actie en voer het maar uit, probeer maar, in niet al te grote stappen. En als je faalt, faal dan snel, zodat je iets anders kunt proberen.” Out-of-the-boxdenken? “Zorg eerst eens dat je gebruik maakt van de ruimte in je eigen box. Ga de discussie aan en laat je meerwaarde zien. Geen powerpoints, vergaderingen en verdienmodellen, maar een gesprek, vragen stellen en aanbieden te helpen. Houd op met denken in wij-zij. Probeer mensen niet te zien als vijanden die niets willen. Denk vanuit jezelf: hoe zou jij het doen? Vaak wil het bestuur wel, heeft de samenleving ook zin en heeft de gemeente wel een Gideonsbende. Zoek elkaar op, speel het spel en houd het licht.”

Bernadet Timmer
Meer weten? Volg de blog van Jurgen op www.deruimtemaker.nl of kijk op www.amsterdam.nl/denieuwewibaut