Geweld op het veld

Begin december 2012 het gruwelijk mis; een Almeerse grensrechter werd het slachtoffer van geweld op het veld. De voetbalclub, Buitenboys, stelde regels op die het ‘respect’ weer moesten herstellen. Een gevolg was dat de club bij een wedstrijd het veld afliep toen het spel dreigde te escaleren. De Tuchtcommissie van de KNVB greep in, want dat is tegen de regels van de bond. Waar liggen de grenzen van respect?

Tijdens het Debatcafé in de Nieuwe Bibliotheek in Almere tasten de deelnemers elkaars grenzen af. Ben je een jakhals of een giraffe? Met een korte inleiding over ‘Geweldloos communiceren’ (van Marcel Rosenberg) probeert Iris Spekman het veelgebruikte woord ‘respect’ kleur te geven. De personages in haar verhaal reageren soms agressief of beschuldigend (jakhals) en soms kalm of verbindend (giraffe). De verschillen zijn niet altijd helder. De een heeft veel sneller het gevoel dat zijn grenzen overschreden worden dan de ander, die eerder een oplossing zal zoeken die voor zoveel mogelijk mensen werkt.

De scheidsrechter heeft altijd gelijk

Rob Mueller worstelt als bestuurslid van voetbalclub Buitenboys met die verschillen in opvatting: “We zijn het niet eens met de boete en de punten die in mindering zijn gebracht door de KNVB Tuchtcommissie. Wij hebben onze regels aangepast en zijn terecht van het veld gegaan, omdat we escalatie wilden voorkoen. Wij vinden dat we een voorbeeldfunctie hebben. Dat komt nu in botsing met de KNVB Tuchtcommissie.” De afspraak bij Buitenboys is: de scheidsrechter heeft altijd gelijk. “Maar als de scheidsrechter continu verkeerd fluit, dan gaat het rommelen. Op dat moment sta ik daar als vader en als grensrechter, maar ook als bestuurder. Toen er een speler van het veld wilde, ben ik daarin meegegaan.”

Veiligheid komt eerst

In de rugbywereld werkt het anders, meent Richard Gallagher van de Bulldogs in Almere. Daar zou het niet zover gaan, want “veiligheid komt eerst”. De scheidsrechter bepaalt de regels en alleen hij en de coach gaan met elkaar in overleg, de spelers bemoeien zich er niet mee. KNVB-projectleider Almere Dave Dekker reageert: “Als voetballer kan ik me voorstellen wat hij gedaan heeft. Maar de KNVB heeft niet voor niets haar regels gemaakt. Overigens maken de clubs die regels zelf. Buitenboys kan het aanvechten. Als andere clubs dat ook willen, dan kunnen wij dat faciliteren.” Volgens Mueller zit zijn club in een vacuüm. “De KNVB steunt ons als club; zij zijn ook voor verandering, maar hebben ook te maken met de regels van de Tuchtcommissie.”

Meld geweld

Op de spoedeisende hulp van het Flevoziekenhuis krijgen Melinda de Koning en haar collega’s regelmatig te maken met geweld. “Je hebt geweld van boze mensen en geweld van mensen die onder invloed zijn. Wij hebben in het ziekenhuis twee jaar geleden omgangsregels met elkaar opgesteld, na een landelijke toename van agressie in de wachtkamer. Je kunt als medewerker grensoverschrijdend agressief gedrag melden bij het meldportaal.” De meeste meldingen gaat over verbaal geweld. Medewerkers krijgen communicatietrainingen en trainingen in het omgaan met agressief gedrag. “Je bepaalt zelf wat jouw grens is. Het probleem is soms dat er teveel begrip is voor agressief gedrag, waardoor er minder geweld gemeld wordt.”

Ook Mueller weet dat scheidsrechters geweld over het algemeen niet melden, al kan dat makkelijk via bijvoorbeeld het wedstrijdformulier. Bij de KNVB bespreken ze elke maand de incidenten. En in het ziekenhuis bekijkt een deskundige de melding zelfs binnen 24 uur. Hij bespreekt de situatie met de melder, waarna het ziekenhuis een sanctie kan opleggen. Bijvoorbeeld een waarschuwingsbrief of het ontzeggen van de toegang tot de spoedeisende hulp. Soms wordt er aangifte gedaan.

De regels en het spel

In een contactsport als rugby zit je volgens Gallagher in een ‘positieve agressie’ tijdens het spel: “Tackelen, de bal pakken, mensen naar de grond brengen… Je moet jezelf beheersen. Je moet respect hebben en vertrouwen in elkaar.” Hij merkt wel dat er iets meer met de scheidsrechter gediscussieerd wordt. “De jongens worden veel sterker door te trainen en het gaat er fysiek harder aan toe. Maar mensen die de regels niet kennen; dat is erger, want die maken hun eigen regels.”

AZ-trainer Gertjan Verbeek wil de regels van Buitenboys niet ondertekenen. Mueller geeft hem gelijk, want “de regel bestaat al. Het gaat alleen om de toepassing van de regel. Alleen de captain mag praten met de scheidsrechter. We hoeven niet de hele maatschappij te analyseren. Vroeger had je ook machogroepen. De wedstrijden in de eredivisie zijn de voorbeelden; daar moeten we de regels hanteren.”

Dekker wil het geweld op het veld niet bagatelliseren, maar: “Wij hebben het over 7.000 wedstrijden per district per weekend. Er gebeuren 438 incidenten, waarvan 140 excessief. Dat is 0,06%. Is dat veel?” Volgens hem misdragen volwassenen zich nog het meest op het veld. Mueller is het met hem eens: “1,2 miljoen mensen voetballen elk weekend, met nog eens drie keer zoveel mensen langs de lijn. Miljoenen mensen houden zich dus elk weekend bezig met voetbal. Voetbal is massaal.”

Strenger straffen

Overigens zijn de straffen voor overtredingen wel verhoogd. Zo krijg je nu tien jaar schorsing als je een scheidsrechter in zijn gezicht spuugt. Strenger straffen dus als het gaat om geweld tegen hulpverleners en scheidsrechters? De Koning: “Strenger straffen is een mooi instrument en een goede ontwikkeling. Daarmee zeg je: tot hier en niet verder. Je moet een straf zetten op het overschrijden van grenzen. Maar geweld tegen bepaalde beroepsgroepen moet niet zwaarder wegen. Het gaat om respectvol met elkaar omgaan, ongeacht wie het is.” Mueller: “Ik vind dat je keihard moet straffen bij geweld tegen hulpverleners. We zullen zien hoe hard er gestraft wordt na de rechtszaak over Richard Nieuwenhuizen.”

Het goede voorbeeld?

Een debatbezoeker herinnert zich zijn voetbaltijd bij de F’jes: “We waren er niet op uit om de tegenstander uit te schakelen. Maar nu zien we zelfs in de Champions League spelers bewust op een anders enkel springen. Terwijl die spelers een voorbeeldfunctie moeten hebben.”

De Koning: “Ik heb het idee dat mensen het gevoel hebben dat alles te koop is. Ze willen alles nu hebben en hebben weinig geduld. Almere is een grote stad, dus hier gebeuren dingen die ook in andere grote steden gebeuren. Zoals veel misbruik van alcohol en drugs, vooral onder jongeren.” Toch komt de politie er niet vaak aan te pas in het ziekenhuis. “Als volwassenen gewond en aangehouden zijn, blijft er iemand bij en gaan ze daarna naar huis of de cel in. Minderjarigen die onder invloed zijn, blijven hier een nachtje slapen en krijgen de volgende dag begeleiding. En we bellen de ouders, dat helpt vaak al.”  

Sommigen menen dat de modernisering van het voetbal, en dan met name de digitalisering, het grootste deel van de ellende zal voorkomen. Zoals videoregistratie en monitoring van de beslissing van de scheidsrechter. De Wereldvoetbalbond FIFA moet daar nog wel toestemming voor geven. Kunnen we dan de grensrechter afschaffen? “In Duitsland doen ze dat al bij de junioren”, zegt Mueller. “Dan heb je geen discussies, want de scheidsrechter bepaalt.”

Met of zonder ouders?

Dekker: “We doen ook veel aan preventie bij verenigingen. Bijvoorbeeld door het trainen van bestuurders en coaches in de omgang met spelers en ouders langs de lijn.”

Hij vraagt zich wel af of dit een taak is voor de KNVB: “Ouders en leraren zien de kinderen elke dag. Trainers zien de kinderen misschien twee keer per week. Maar de KNVB ziet die kinderen nooit. Toch houden we ons er wel mee bezig; het is heel belangrijk ze het gewenste gedrag te laten vertonen.” 

Mueller wil graag eens een voetbalweekend organiseren zonder ouders. “Ik denk dat dat zeker 80% van de calamiteiten zou schelen. De vaders eisen al van voetballertjes van 5 jaar dat ze ‘passen’ en ‘afdekken’, maar daar houden die jongetjes zich helemaal niet mee bezig.” Wegsturen van de ouders gaat echter vaak ten koste van het kind, omdat die dan meestal ook van de club gaat.

Gallagher wil de ouders er juist meer bij betrekken, want: “Daar zitten de toekomstige coaches, scheidsrechters en ondersteuners tussen.” Bovendien missen veel mensen de loyaliteit voor de club. De sportvereniging moet geen crèche worden, waar ouders hun kinderen droppen. Ze moeten wel betrokkenheid tonen, al hoeven ze er niet altijd bij te zijn.

Relativeren

De KNVB ziet zichzelf meer als een gespreksleider. De bond heeft geen kant-en-klare oplossing. Een eerder ingezet pedagogisch coördinatieproject had weinig effect. Dekker: “Ze moesten heel veel inzet plegen voor een heel klein resultaat. De pedagoog moet ten eerste al geaccepteerd worden en dan nog is het een momentopname.”

Ook rugby heeft geen oplossing voor het voetbalgeweld. Gallagher: “Als je ervan kunt leren, graag, maar je moet alles relativeren. Vijfhonderd jaar geleden kwamen nog 30.000 mensen om bij de wagenrennen. Volgens mij hebben we nog nooit zo veilig geleefd als nu. Het geweld komt nu alleen veel dichterbij via alle (social) media.”

De sportcultuur wordt niet alleen meegegeven in de opvoeding, maar is ook historisch gevormd, meent Gallagher: “Rugby was een elitaire sport, vanuit kostscholen ontstaan. De goede kern is gebleven. Dat neem je mee in de sport. Bij rugby maak je na afloop van de wedstrijd een erehaag voor de verliezers. We staan dus heel dichtbij elkaar; we zijn tegenstanders geweest, maar we zijn samen. We juichen ook vaak voor de ander aan het begin van de wedstrijd.” Volgens Dekker geven ook de voetballers elkaar nu een hand voor en na de wedstrijd. “Maar dan is er intussen wel wat gebeurd op het veld. Dat is dus niet de oplossing.” Wat Mueller betreft blijft het grote probleem de massaliteit. “Voetbal is een afspiegeling van de maatschappij; je hebt met iedereen te maken. We proberen wel ons sterk te maken voor de regels. We praten met het kader, de trainers en de spelers. Dat is onze eerste zorg. We spreken regels af en handhaven ze, we stellen toezichthouders aan, maar voetbal moet wel leven.”

Bernadet Timmer